Zabytki

Pińczów ma dzieje barwne i bogate, a więc obfitujące w różnorodne i zajmujące wydarzenia, kształtowane stuleciami przez mieszkających tu ludzi oraz instytucje w nim funkcjonujące. Miasto było przecież pańską rezydencją, ośrodkiem kościelnym z klasztorami paulinów, reformatów i norbertanek, czynny był zbór protestancki, synagogi, a nawet cerkiew. Zawsze mieszkali tutaj liczni cudzoziemcy, stacjonowało wojsko, a pokolenia uczniów chodziły do szkół. I dlatego wszędzie tutaj można się natknąć na jakąś dawność, a już w zabytkach szczególnie.

Film - Pińczów Zabytki

Kościół parafialny i dawny klasztor paulinów.
Budowlę wymurowano w XVII w., zachowano jednak wiele pierwotnych fragmentów gotyckich. Przez pewien czas kościół był zborem kalwińskim. W latach 1647 – 1650 klasztorem kierował ks. Augustyn Kordecki, znana postać w dziejach polskich. Gotycko-renesansowy kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty był świadkiem recytacji "Hymnu" Jana Kochanowskiego i reakcji przysłuchującego się Mikołaja Reja, oglądał pogrzeb wybitnego reformatora religijnego Jana Łaskiego i składania do krypty trumny Zofii Oleśnickiej, przyszywanej wnuczki króla Zygmunta Starego, widział przyjmowanych tu uroczyście prezydentów Rzeczpospolitej, modlącą się Karolinę Lanckorońską, jak również śpiewającą kolędy Violettę Villas. Z wysokości dekoracyjnej ambony - tej samej od blisko trzech stuleci, miewał kazania ks. Hugo Kołłątaj, tutejszy proboszcz. W monumentalnej dzwonnicy barokowej przed kościołem, która służyła również jako brama cmentarna, zawieszone są stare dzwony. Jeden z nich - gotycki, ufundował kardynał Zbigniew Oleśnicki. Obecnie w budynku dawnego klasztoru swoją siedzibę mają Muzeum Regionalne i Pińczowskie Samorządowe Centrum Kultury.

Fot. Kościół parafialny i dawny klasztor paulinów.

Kościół i klasztor franciszkanów – reformatów na Mirowie. Budowlę wzniesiono w XVII i na pocz. XVIII w., a całość otoczono wysokim murem kamiennym. Klasztorny kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny jest budowlą jednonawową. Wzniesiono go w stylu późnorenesansowym. Do nawy z obydwu stron dobudowane są kwadratowe kaplice przykryte kopułami z latarnią. Północna kaplica nosi wezwanie św. Jana Nepomucena, południowa Pana Jezusa. Na fasadzie zachodniej umieszczony jest herb fundatorów Jastrzębiec. Prezbiterium posiada sklepienie kolebkowe z lunetami. Barokowy ołtarz główny pochodzi z 2. poł. XVII w. Za ołtarzem znajduje się oratorium zakonne. Wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII w. We wnętrzu świątyni — zwraca uwagę ołtarz główny oraz boczny z wizerunkiem Matki Bożej Mirowskiej, uchodzący za cudowny. Modlił się kiedyś przed nim dzielny żołnierz J. Ch. Pasek, autor znanych pamiętników, zaś A. Dygasiński opisał kościół w opowiadaniu „Beldonek”. W miejscu praktycznie na co dzień nieosiągalnym, bo na iglicy wieży kościelnej znajduje się krzyż osadzony na metalowej bani zwanej bambułą. Są w niej istne skarby: cenne monety, i znaczki pocztowe, prasa, dokumenty i pisma odręczne, fotografie, wkładane tam przy okazji kolejnych konserwacji. W podziemiach świątyni spoczywa margrabia Stanisław Kazimierz Myszkowski, szósty ordynat, fundator klasztoru. 

Fot. Kościół i klasztor franciszkanów – reformatów na Mirowie.

Renesansowa Kaplica Św. Anny stoi na wzgórzu dominującym od północy nad Pińczowem i zewsząd jest widoczna. Ufundował ją margrabia Zygmunt Gonzaga Myszkowski, aby w ten sposób uczcić i upamiętnić rok jubileuszowy 1600, ustanowiony przez papieża Klemensa VIII. Zaprojektował ją prawdopodobnie florentczyk Santi Gucci lub miał wpływ na jej plan. Gotową kaplicę poświęcił nuncjusz Claudio Rangoni, specjalnie na tę okazję zaproszony. Jest wymurowana na planie kwadratu, pokryta kopułą z latarnią, od frontu poprzedza ją analogiczna kruchta o trzech wejściach. Okna kaplicy, pierwotnie duże i okrągłe, obecnie są zamurowane. Wnętrze pozbawione jest prawie ozdób, wyjątek stanowią wiązki owocowo - kwiatowe na gzymsie pod kopułą. Budowlę otaczają od wschodu i północy rozmyte pozostałości fortyfikacji bastionowych z drugiej ćwierci XVII w. Stoją tu także kamienne figury św. Pawła, św. Michała Archanioła, zaś nieco na północ w polu, św. Floriana.

Fot. Kaplica św. Anny.

Klasycystyczny pałac margrabiów Wielopolskich z końca XVIII stulecia. Odzyskał swoja urodę po odnowieniu przez konserwatorów i ozdobieniu ogrodem włoskim z XVIII-wiecznymi posągami rzymskich boginek. Przed powstaniem listopadowym mieściła się w nim pierwsza na Kielecczyźnie biblioteka publiczna. Potem budynek oddany został na siedzibę szkoły gimnazjalnej. Pobierali tu nauki znani potem ludzie, m.in. Jan Wacław Machajski - twórca polskiego anarchizmu, pierwowzór Andrzeja Radka z "Syzyfowych prac"; ks. Stanisław Skurczyński, znakomity archeolog i różdżkarz; Józef Morton, pisarz nurtu chłopskiego; Bohdan Osadczuk, współpracownik paryskiej "Kultury". Obecnie mieści się tutaj Ośrodek Szkolno - Wychowawczy.

Fot. Pałac Wielopolskich.

Synagoga Stara z przełomu XVI i XVII w., renesansowa, niegdyś centrum religijne żydowskiego miasta. Bardzo cenna ze względu na piękną polichromię przedsionka, którą wypełniają kwiaty, owoce, ptaki, zwierzęta i stwory fantastyczne, malowidła sali męskiej (przypuszczalnie najstarsze w bożnicach polskich) i zasługującą na uwagę kamieniarkę: portale drzwiowe, skarbona babińca i ołtarz w sali męskiej. Prace konserwatorskie odsłoniły na ścianach przedsionka bardzo liczne sgraffita, wyryte w przeszłych wiekach przez odwiedzających synagogę, głównie przybyszów nawet z odległych miejscowości. Teren wokół synagogi otacza nowy mur, a w jego wewnętrzną ścianę wbudowane są fragmenty nagrobków z żydowskich cmentarzy Pińczowa. Synagoga pozostaje pod opieką Muzeum Regionalnego, a w jej wnętrzach odbywają się koncerty muzyki klezmerskiej.

Fot. Synagoga Stara.

Renesansowy pawilon ogrodowy nazywany także basztą, to nieduży budynek, jeden z czterech podobnych, ustawiony był w południowym rogu ogrodu włoskiego założonego w końcu XVI w. u stóp wzgórza Zamkowego. Ogród był ważną częścią rezydencji Zygmunta Myszkowskiego, marszałka wielkiego koronnego i kolejnych margrabiów pińczowskich. Jego projektantem mógł być włoski architekt Santi Gucci. Pawilon wymurowano na planie pięcioboku i przykryto namiotowym dachem z gontów. Wejście na parter wiedzie przez okrągłołukowy portal, natomiast na pięterku portal balkonowy ma kształt prostokątny z umieszczonym na nadprożu kartuszem herbowym.

Fot. Baszta Ogrodowa

Renesansowy dom na Mirowie z przełomu XVI i XVII w., tradycyjnie nazwany drukarnią ariańską, chociaż mówi się też o niej, że była zaledwie kamienicą wójtowską. Zbudowany przez kamieniarzy włoskich, ścianą frontową przypomina florencki pałac Strozzich, gdzie dekoracyjna faktura podkreśla materialność i siłę kamienia. W środku budynek ma kilka pomieszczeń: obszerną sień, trzy izby oraz piwnice. Z izb najciekawsza jest ta usytuowana najbliżej sieni. Jej ozdobę stanowi kolebkowo - krzyżowe sklepienie oraz para okien z wnękami ozdobionymi przyściennymi filarami. Według tradycji w budynku tym miała się mieścić drukarnia, czego jednak nie potwierdzają przeprowadzone badania. Mówi się też niekiedy, że kamienica była domem wójta mirowskiego, o czym ma świadczyć jej dobre zachowanie. Istnieje też przypuszczenie jakoby dawnymi czasy znajdowała się tu łaźnia. Obecnie budynek przeszedł gruntowny remont i pełni miejsce oddziału Muzeum Regionalnego w Pińczowie.

Fot. Dom Ariański.

Pomnik Konstytucji 3 Maja - ufundowany przez społeczeństwo miasta podczas okupacji austriackiej 1915 - 1918. Jego powstanie było widocznym przejawem wzrostu uczuć patriotycznych i ożywienia ducha narodowego w tamtym czasie. Zbiórkę pieniędzy przeprowadził Komitet Obywatelski, zaś wykonanie monumentu zlecono artyście Antoniemu Piekoszewskiemu z Mirowa. Od dziesięcioleci odbywają się tutaj manifestacje podczas świąt państwowych. Jest to jedyny tego typu obiekt na terenie województwa świętokrzyskiego.

Fot. Pomnik Konstytucji 3 Maja.

Wzgórze Zamkowe dominuje nad miastem. Ze stojącej tu niegdyś potężnej budowli gotycko - renesansowej zachowały się jedynie resztki. Tymi nielicznymi pozostałościami są: dolne partie wieży z głęboką, kwadratową piwnicą, wysunięte na teren suchej fosy; fragment filaru mostowego na zboczu wschodnim; obwarowania ziemne, zamykające górę od północy; dawny mur zwierzyńca, wzdłuż chodnika na Nową Wieś. Na początku lat 60. XX w., na wzgórzu prowadzone były prace archeologiczne pod kierunkiem prof. Adama Miłobędzkiego. W roku 2003 archeolodzy ponownie wrócili w to miejsce, by wykopaliskami wzbogacić wiedzę o nim, a także uczynić je atrakcją turystyczną.

Fot. Wzgórze Zamkowe.

Lapidarium rzeźby nagrobkowej w najstarszej i najbardziej malowniczej części cmentarza parafialnego. Niektóre z kamiennych pomników pamiętają pierwsze lata XIX stulecia, a uwagę zwraca skromny nagrobek z napisem francuskim, pod którym pochowano w 1818 r. dwuletnią dziewczynkę, hrabiankę Wandę Katarzynę Morand, córkę generała napoleońskiego.

Fot. Lapidarium.

Cmentarz wojenny - nekropolia żołnierska jest pozostałością po walkach nad Nidą, które miały miejsce od jesieni 1914 do początków maja 1915 r. Zabitych chowano na prowizorycznych cmentarzach w pobliskim Skowronnie Górnym i Kijach. Po wycofaniu się Rosjan z Kongresówki, kiedy tereny te znalazły się pod okupacją austro-węgierską, dokonano ekshumacji poległych i ponownie pogrzebano w Pińczowie. Tu bowiem urządzono w latach 1917 - 1918 cmentarz wojenny. Ma on kształt trapezu otoczonego kamiennym murem, położonego na łagodnym stoku wzgórza Cmentarnego. Od zachodu graniczy z cmentarzem parafialnym. Stoi tutaj ponad 300 krzyży łacińskich i prawosławnych, część z tabliczkami i napisami. Leżą tu dawni przeciwnicy: żołnierze armii rosyjskiej (497 pochówków), austro-węgierskiej (432) i niemieckiej (9). Nad cmentarzem dominuje kaplica; prowadzą do niej dwie alejki i para schodów. W jej wnętrzu znajduje się prosty ołtarzyk z wiszącym nań drewnianym krzyżem. W ściany wmurowane są dwie tablice - jedna poświęcona Nieznanemu Żołnierzowi, druga pińczowskim harcerzom poległym z rąk niemieckich podczas okupacji.   

Fot. Cmentarz wojenny.